Og hvað svo?

28.09.2021. Í stað þess að horfa á kosn­inga­sjón­varp fór ég að sofa til­tölu­lega snemma eða seint eftir hvernig á það er lit­ið. Ég rétt kíkti á taln­ing­una um kl. tvö og svo ekki fyrr en um morg­un­inn. Að mínum dómi sýna úrslitin ágætis þver­snið af því hver við erum. Það má túlka nið­ur­stöð­urnar þannig að frjáls­hyggjan og aðrir lengst til hægri, Sjálf­stæði­flokk­ur­inn og Mið­flokk­ur­inn, fái 19 þing­sæti, miðju­menn í allar átt­ir, Fram­sókn og Við­reisn, 18 þing­menn og vinstri menn og sam­fé­lags­sinn­aðir flokkar (það síð­ast nefnda á reyndar við um alla flokka nema „frjálsa“ hægri fólkið ), Vinstri græn­ir, Sam­fylk­ing­in, Flokkur fólks­ins og Píratar 26 þing­menn. Ekki er gott að um 20% þjóð­ar­innar ákvað að kjósa ekki og tæp­lega 5% fær ekki full­trúa á þing, sem sagt fjórð­ungar þjóð­ar­innar er ekki með í þing­sæt­un­um.

Trausti Baldursson segir að spennandi verði að sjá hvort nýtt Alþingi verði „spegilmynd stöðnunar og afturhaldssemi undanfarinna margra ára“ eða hvort eitthvað breytist raunverulega í átt að réttlátara þjóðfélagi.

Helstu úrslit eru þau að Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn heldur sínu og frá­bært til þess að vita að þjóðin færð­ist ekki lengra til hægri, nóg samt. Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn fékk stóran hluta af týndu sauð­unum heim og Mið­flokk­ur­inn var við það að hverfa sem því miður varð ekki raun­in. Af þessu telst Fram­sókn sig­ur­veg­ari kosn­ing­anna í hug­lægum skiln­ingi, en það vantar ansi marga þing­menn upp á meiri­hluta. En um að gera að berja sér á brjóst meðan sig­ur­víman end­ist.

Vinstri grænum var refsað og það rétti­lega. Þau hafa ein­fald­lega látið spila með sig í fjögur ár og óþarfi að telja upp öll þau mál sem betur hefðu mátt fara hjá þessum flokki sem meinar vel en skilur stundum ekki hvað hann „þyk­ist“ standa fyr­ir. Hefur und­an­farin fjögur ár látið katl­ana ganga fyrir og hefur ekki haft vilja, hæfi­leika, þor eða getu til að berja í borðið á réttum tíma. Dýrin í skóg­inum geta ekki alltaf verið vin­ir, sér­stak­lega ef sum dýrin fá alltaf að borða en hin ekki. Sam­fylk­ing­in, það er nú eig­in­lega best að eyða sem fæstum orðum í hana þó hún ætti að vera mér skyld­ust. En hún brást og lét innri póli­tíska heimsku og for­ystu verða sér að falli. Eitt refsi­stig þar frá und­ir­rit­uð­um. Við­reisn vann á og Píratar héldu sínu og er það ágætis nið­ur­staða. Hinn „sig­ur­veg­ari“ kosn­ing­anna Flokkur fólks­ins sýnir svo ekki verður um villst að það er óánægja með kjör hinna verst settu í þjóð­fé­lag­inu og það þarf að laga taf­ar­laust. Gæsalapp­irnar utan um orðið sig­ur­veg­ari eru til­komnar vegna þess að þar vantar enn fleiri þing­menn í meiri­hlut­ann á þingi en hjá Fram­sókn. Það er eng­inn sigur ef ekk­ert næst fram.

Sós­í­alistar náðu ekki kjöri en fylgi þeirra sýnir hvar óánægja vinstri manna ligg­ur. Aðrir flokkar eru ekki áhuga­verðir en hluti af lýð­ræð­inu engu að síð­ur.

Og hvað svo? Af fram­an­greindu má vera ljóst að miðju­menn, vinstri menn þ.e. sam­fé­lags­sinn­aðir flokkar eru með stóran meiri­hluta á þingi alls 44 þing­menn. Ein­falt, er það ekki? Nú byrjar auð­vitað þessi hringa­vit­leysa um hver fær umboð­ið, hinir hug­lægu sig­ur­veg­arar eða þeir stærstu eða …? Ef Fram­sókn ætlar að standa við eitt­hvað af því sem flokk­ur­inn seg­ist standa fyrir þá semur hann við aðra sam­fé­lags­sinn­aða flokka. Ef Vinstri grænir vilja læra af reynsl­unni og ætla ekki væng­brotnir að bregð­ast sinni grund­vallar hug­mynda­fræði þá kemur þriggja flokka stjórn með Sjálf­stæð­is­mönnum ekki til greina. En ef sá flokkur vill eina ferð­ina enn taka ranga ákvörðun þá mega þau það mín vegna. Það skiptir ekki máli hvort for­ysta flokks hefur verið álitin ásjá­leg og áheyri­leg, það eru verkin sem gilda en ekki per­sónur þegar litið er á heild­ar­út­kom­una. Engar grund­vallar breyt­ingar náð­ust fram á síð­asta kjör­tímabili í átt að rétt­lát­ari þjóð­fé­lagi þ.m.t. í umhverf­is- og nátt­úru­ver­dn­ar­mál­um. Í þessu sam­bandi vil ég minna á að ýmis ágætis mál sem hafa kom­ist í gegn sam­kvæmt gild­andi lögum telj­ast ekki til grund­vall­ar­breyt­inga. Ekki verður farið í sparða­tínslu hér.

Í minni ein­feldni þá geri ég ráð fyrir að for­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins vilji gera til­kall til þess að verða for­sæt­is­ráð­herra, jafn­vel for­maður stærsta flokks­ins líka. For­maður Vinstri grænna gæti svo sem viljað það líka en ætti kannski að hugsa sig um, nema kannski að það verði þannig skv. fram­lagðri hug­mynd hér að neð­an.

Hug­mynd að næstu rík­is­stjórn byggir á þeim for­sendum að alþing­is­menn geri nú einu sinni það sem ætl­ast er til af þeim sam­kvæmt nið­ur­stöðum kosn­ing­anna. Hagi sér eins og fólk á að haga sér á Alþingi og láti hags­muni þjóð­ar­innar ganga fyrir en ekki sér­hags­muni ein­stakra ein­stak­linga, sér­hags­muna­hópa eða fyr­ir­tækja. Til­lagan/hug­myndin byggir einnig á því að Fram­sókn starfi í sam­ræmi við það sem flokk­ur­inn gaf sig út fyrir að vera í aðdrag­anda kosn­ing­anna.

Eins og sam­lagn­ingin gefur til kynna gætu Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn, Vinstri græn­ir, Sam­fylk­ingin og Við­reisn myndað rík­is­stjórn. Eins og allir sjá væri þá um að ræða nauman meiri­hluta á þingi eða 32 þing­menn. Af hverju ekki að hafa Flokk fólks­ins og/eða Pírata með, þá 38 eða 44 þing­menn? Einnig mætti t.d. skipta Sam­fylk­ing­unni út fyrir Pírata eða Flokk fólks­ins. Ástæðan fyrir að velja þetta mynstur er að það næst ákveðin breidd með flokk­unum fjór­um. Flokkur fólks­ins hefur ein­blínt mjög á ákveðna þætti sem þarf að breyta, svo sem kjör öryrkja og þeirra verst settu, og Píratar eru að mínu mati mjög hæfir til að sjá mál frá ólíkum sjón­ar­miðum og geta þannig átt góð inn­legg í ólík mál. Án þess að vera bundnir í báða skó af rík­is­stjórn­ar­sam­starfi.

Er ekki samt best að hafa alla flokk­ana í rík­is­stjórn. Nei, ekk­ert frekar, aðal­lega af praktískum ástæð­um. Það er erf­ið­ara að smala saman skoð­unum sex flokka en fjög­urra á hverjum ein­asta rík­is­stjórn­ar­fundi frekar en að gera það með öðrum hætti. Það er nefni­lega til önnur lausn. Það sem þarf að gera við myndun nýrrar rík­is­stjórn­ar, ef af þess­ari sam­setn­ingu yrði, er að fara bland­aða leið meiri­hluta stjórnar með hlið­sjón af minni­hluta­stjórnum sem iðu­lega starfa árum saman á hinum Norð­ur­lönd­un­um. Þetta krefst þess að þing­menn starfi saman á mál­efna­legan hátt. Áður en svona rík­is­stjórn er mynduð þarf að semja um tvennt við Flokk fólks­ins og Pírata. Það sem samið er um er ann­ars vegar að flokk­arnir tveir verji rík­is­stjórn­ina fyrir falli ef þannig aðstæður skap­ast á þingi og hins vegar að samið er við stuðn­ings­flokk­ana um að ,,nokk­ur“ ákveðin bar­áttu­mál þeirra komi til fram­kvæmdar strax á fyrsta þingi. Ekki t.d. á kjör­tíma­bil­inu, það gera bara póli­tískir ref­ir.

Það er ekki mitt að leggja til þau mál sem samið yrði um en það er aug­ljóst að það væru t.d. mál eins og kjör öryrkja, kvóta­kerf­ið, lýð­ræð­is­legri nálgun við ákvarð­anir sem skipta alla þjóð­ina máli o.s.frv. Svona sam­starf þarf að byggja á trausti og ábyrgð í báðar áttir þar sem eng­inn veit nákvæm­lega hvaða mál koma upp. Ágrein­ingur getur og mun alltaf komið upp og er það eðli­legt. Reynslan sýnir hins veg­ar, sér­stak­lega hjá sam­fé­lags­sinn­uðum flokk­um, að ágrein­ingur stafar oft­ast af ólíkri nálgun og orða­notkun en raun­veru­legum ágrein­ingi. Hvað stjórn­ar­flokk­arnir sjálfir semja svo um sín á milli ætti að vera „auð­velt“, nóg er af texta í öllum kosn­inga­lof­orð­unum sem hægt er að nota. Ég sleppi vilj­andi öllu ráð­herra­stólakarpi og sjálf­hverfum upp­á­komum bæði per­sónu­legum og flokks­legum því eins og allir vita er vinnu­staður alþing­is­manna þess eðlis að það ætti að vera óþarfi. Hér er heldur ekki pláss fyrir frek­ari ráð­legg­ingar um allt milli him­ins og jarð­ar, nóg er til af þeim í þessum heimi.

Það verður spenn­andi að sjá hvort nýtt Alþingi, sem er fullt af nýjum þing­mönn­um, verði speg­il­mynd stöðn­unar og aft­ur­halds­semi und­an­far­inna margra ára eða hvort eitt­hvað breyt­ist raun­veru­lega í átt að rétt­lát­ara þjóð­fé­lagi. Einnig hvort tekið verði af fullri alvöru á umhverf­is- og nátt­úru­vernd­ar­málum þar sem lofts­lags­mál og vernd líf­fræði­legrar fjöl­breytni ætti að skipa stærstan sess, enda grund­völlur að til­veru okkar síð­ast þegar ég vissi.