Vernd Kaldárhrauns

Á skógrækt að vera allsstaðar?

Undirritaður sendi bréf um áhrif skógræktar á friðlýsta jarðmyndun, Kaldhárhraun, í landi Hafnarfjarðar til Umhverfisstofnunar 26. ágúst 2021 með afriti á Skógræktarfélag Hafnarfjarðar, Hafnafjarðarbæ, Umhverfisráðuneytið og Náttúrufræðistofnun Íslands. Bréfið í heild sinni má sjá hér fyrir neðan.

Rúmlega ári seinna, í byrjun september 2022, höfðu engin svör borist við bréfinu og var leitað eftir skýringum á því. Aðeins Hafnarfjarðarbæ svaraði, 6. sept. 2022, og skýrði frá því að erindið hefði verið tekið fyrir hjá umhverfis- og framkvæmdaráði bæjarins 8. september 2021 og að í kjölfarið hefði verið farið með Umhverfisstofnun í uppland Hafnarfjarðar og m.a. Kaldárhraunið skoðað og aðgerðarplan sett upp í samráði við Skógræktarfélag Hafnarfjarðar. Í svarinu kom einnig fram að umrætt félag (Skógræktarfélag Hafnarfjarðar) væri fullmeðvitað um að fura væri að sá sér á umræddum stað og fór félagið í að fjarlægja furur samkvæmt fyrrgreindu aðgerðarplani. Einnig kom fram að líklega hefði láðst að tilkynna undirrituðum þessa afgreiðslu. Engin svör bárust frá öðrum aðilum.

Í framhaldi af svari Hafnarfjarðarbæjar óskaði undirritaður eftir því að fá að sjá umrætt aðgerðarplan og jafnframt að sjá hvað hefði verið framkvæmt á vettvangi. Nú 5. janúar 2023 hafa engin viðbrögð borist við þeirri ósk.

Hér fyrir neðan má sjá tvær myndir af Kaldárhrauni með Helgafell í baksýn. Önnur, vetrarmyndin, er tekin í janúar 2021 og hin, haustmyndin, er tekin  21. otóber 2022. Báðar myndirnar eru teknar frá Stórhöfða. Ekki er að sjá að ,,skógurinn“ hafi verið fjarlægður frá jöðrum hraunsins en fjarlægja þarf bæði þær plöntur sem hafa nú þegar vaxið upp við hraunið og þær plöntur sem hafa sáð sér inn á hraunið (hugsanlega hefur eitthvað verið fjarlægt af sjálfssáðum plöntum en það sést ekki á myndinni frá 2022).

Furan mun að lokum bæði sá sér inn á hraunið og vaxa það mikið að hún mun hylja ásýnd að hrauninu sem er friðlýst og mjög falleg einkennandi jarðmyndun. Þetta er óskiljanleg skógrækt! Hvernig verður þetta eftir 20-30 ár? 

Eins og áður segir má sjá framangreint bréf í heild sinni á eftir myndunum og auk þess nokkrar fleiri myndir til skýringar. Þar eru m.a. myndir frá 2014 en töluverðar breytingar hafa orðið síðan þá.

Hafnarfjörður 26. ágúst 2021

Efni: Vernd Kaldárhrauns

Ágæti móttakandi,

Kaldárhraun og Gjárnar í upplandi Hafnarfjarðar eru friðlýst svæði, náttúruvætti, en erindi þetta fjallar fyrst og fremst um Kaldárhraun, sjá auglýsingu nr. 396/2009. Eins og kemur fram í auglýsingunni er hraunið eitt síðasta dæmið um heillegt og óraskað helluhraun í landi Hafnarfjarðar. Í auglýsingunni kemur fram að ,,Markmið með friðlýsingu Kaldárhrauns og Gjánna sem náttúruvættis er að vernda helluhraunsmyndun og fagrar klettamyndanir í vestari hrauntröðinni frá hinni kunnu eldstöð Búrfelli.“ Um verndun jarðmyndana segir almennum orðum í friðlýsingarskilmálum, 6. gr., að ,,Óheimilt er að hrófla við eða skemma á annan hátt jarðmyndanir í náttúruvættinu…..“ (feitletrun undirritaður).

Að mati undirritaðs er nú svo komið að plöntun á trjám, sérstaklega furu, er og mun innan skamms hylja ásýnd Kaldárhrauns / jarðmyndunarinnar að stórum hluta á ákveðnu svæði innan fárra ára og spilla því þar með. Einnig má gera ráð fyrir að fura og aðrar framandi plöntutegundir muni á komandi árum sá sér enn frekar inn á svæðið og er það t.d. að gerast nú þegar út frá skógræktinni við Undirhlíðar. Meðfylgjandi þessu erindi eru 15 ljósmyndir sem lýsa því sem er að gerast á svæðinu. Undirritaður sér enga ástæðu til að skýra málið frekar út enda ætti öllum að vera ljóst hvaða breytingar eru að eiga sér stað ef farið er á svæðið eða framangreindar ljósmyndir skoðaðar. Að öðru leiti er vísað í lög um náttúruvernd nr. 60/20213, almenn ákvæði um vernd íslenskrar náttúru, þar undir sérstaklega 3. gr. laganna, og almenn ákvæði um vernd friðlýstra svæða/náttúruverndarsvæða.

Undirritaður telur að Umhverfisstofnun eigi, í samvinnu við Hafnarfjarðarkaupstað, sem umsjónaraðila svæðisins og Skógræktarfélag Hafnarfjarðar (sem líklega hefur umsjón með plöntun á trjám á svæðinu þó undirritaður hafi ekki kynnt sér það sérstaklega), að beita sér fyrir því að allur framandi gróður, furur og t.d. ösp, verði fjarlægður ,,tafarlaust“ bæði frá jöðrum Kaldárhrauns og innan þess.

Í sjónvarpsviðtali fyrir nokkru þar sem fjallað var um ágengar tegundir kom fram hjá skógræktarstjóra að hann teldi stafafuru ekki vera ágenga tegund. Um það má deila. Tók hann m.a. fram að það væri vegna þess að útbreiðsla hennar væri hæg og mjög auðvelt að fjarlægja hana ef með þyrfti. Oftast er talað um ágengar tegundir í vistfræðilegum skilningi. Hér er hins vegar um að ræða annars konar ágengni sem snýr að vernd jarðmyndunar og landslags en þó einnig um vernd þess lífríkis sem er að finna í Kaldárhrauni og framvindu þess. Í ljósi orða skógræktarstjóra, þó hann sé ekki yfirmaður Skógræktarfélags Hafnarfjarðar, þá ætti skógræktarfélagið að taka jákvætt í erindi þessa bréfs enda margoft komið fram hjá skógræktarfélögum að þau telji sig vera að stuðla að náttúruvernd almennt.

Að mati undirritaðs á ekki að vera nein þörf á því að snúa þessu máli upp í flóknar umræður um ábyrgð hvers og eins, hvenær trjánum var plantað og allra síst skaðabætur vegna plantna sem verða fjarlægðar. Skógræktarfélag Hafnarfjarðar hefur fengið land í eigu Hafnarfjarðar til notkunar og notið ýmissa styrkja af hálfu bæjarins til fjölda ára en auðvitað margt komið þar á móti. Þó afstaða undirritaðs og margra annara til náttúruverndar sé ekki alltaf sú sama og skógræktarfélagsins verður að hrósa því fyrir ýmislegt sem vel hefur verið gert t.d. í tengslum við útivist. Mál þetta á því að snúast um samtarfsvilja og lausnir en ekki um hvort fjarlægja eigi umræddar ágengar plöntur eða ekki því augljóst er hvað er að gerast og að það er í andstöðu bæði við náttúruverndarlög og markmið friðlýsingar Kaldárhrauns. Fullur skilningur er fyrir því að einhverjum getur þótt málið viðkvæmt en hér er um að ræða að vernda friðlýst svæði.

Virðingarfyllst,

Trausti Baldursson

líffræðingur

Afrit: Hafnarfjarðarkaupstaður, Skógræktarfélag Hafnarfjarðar, Umhverfisráðuneytið og Náttúrufræðistofnun Íslands.